مشکلات ستون مهره
ستون فقرات یک فرد بالغ متشکل از 24 مهره مفصلی (7 مهره گردنی، 12 مهره پشتی، 5 مهره گردنی)، و 2 مهره به هم جوش خورده (یک مهره خاجی و یک مهره دنبالچه) است که به عنوان یک داربست عمل نموده و وظیفه صاف نگه داشتن بدن و همینطور تحمل وزن کل قسمت فوقانی بدن یعنی سر، تنه، کمربند شانه و دست ها را بر عهده دارد. بعلاوه آن وظیفه مهم محافظت از اندام های حیاتی از قبیل طناب نخاعی را تامین می کند. همچنین قوس های طبیعی در ستون مهره به جذب ضربات و فشارهای وارده در طی اجرای انواع فعالیتهای زندگی روزمره و همینطور فعالیتهای ورزشی کمک می کنند. از سوی دیگر، بافت استخوانی اسفنجی موجود در استخوان های ستون مهره ای نیز در فرایند تولید گلبول های قرمز موسوم به فرایند هماتوپوئیزیس نقش دارند. ضعف و عدم بالانس ساختارهای ستون مهره موجب بروز مشکلات متعددی در ناحیه تنه می شود. مشکلات ستون مهره ای می‌تواند اکتسابی (ناشی از عادات غلط) یا ساختاری باشد. بیرون زدگی (فتق) دیسک و آرتروز رویه های مفصلی (فاست) اغلب نتیجه استفاده غیرطبیعی و همینطور فرآیند پیری هستند که با گذشت زمان، دیسک‌های بین مهرهای عملکرد طبیعی خود را از دست داده و جسم مهرهای به هم نزدیک‌تر می‌شوند و رویه های مفصلی به تدریج فرسوده می‌شوند. پیامد نهایی این فرایند، کاهش و از دست رفتن انعطاف پذیری و قابلیت جذب ضربه ستون مهره و کاهش عملکرد داربست در تحمل وزن بالاتنه می باشد. از اینرو، فشار بر دیسک مهرهای، نخاع و اعصاب نخاعی افزایش می یابد و دردهای مداوم در نواحی مربوطه بروز می کند. در ادامه به معرفی کلی برخی از این مشکلات ستون مهره ای می پردازیم.
قوس بیش از ناحیه پشتی
همانگونه که گفته شد در ناحیه پشتی یا سینه ای ستون مهره ای، 12 مهره وجود دارد که تحدب طبیعی به پشت و تقعر آن در جلو می باشد. چنانچه میزان تحدب طبیعی در ناحیه پشتی ( در افراد بین دامنه ۲۰ تا ۴۰ درجه) بیش از ۴۰درجه باشد، به عنوان کایفوز پشتی یا قوز پشتی شناخته میشود. البته میزان زاویه پشتی با افزایش سن و بویژه در افراد با قد بلند افزایش می یابد. بعلاوه، در زنان بیشتر از مردان حادث می شود، به گونه ای که زاویه پشتی در زنان بین ۴۸ تا ۵۰ درجه و در مردان حدود ۴۴ درجه است.
کایفوز پشتی یا سینه ای با توجه به علل به گونه های مختلفی شامل کایفوز وضعیتی، کایفوز سالمندی، بیماری شوئرمن، کایفوز مادرزادی، کایفوز با منشای عصبی تقسیم می شود. نوع وضعیتی رایج ترین نوع کایفوز می باشد و اغلب بواسطه ضعف عناصر مفصلی از قبیل رباطها، عضلات و تاندون های آن و کپسول های مفصلی و بدون هرگونه دفورمیتی(بد شکلی) مهره رخ میدهد. کایفوز سالمندی می تواند با پوکی استخوان مرتبط باشد و غالبا زاویه کایفوز با افزایش سن زیاد میشود. در نوع شوئرمن که غالبا در نوجوانان و جوانان دیده می شود، در اثر نقص در غضروف شفاف واقع در بخش غشایی جسم مهره مربوطه (که مسئول رشد جسم مهره می باشد)، رخ می دهد و موجب تشکیل مهره به طور ناقص و ایجاد حالت گوه ای شکل (تبر مانند) در مهره می شود. کایفوز مادرزادی نیز بواسطه نقص استخوانی زمان تولد ایجاد می شود و چنانچه درمان نشود، زاویه آن افزایش مییابد. سرانجام کایفوز با منشای عصبی نیز که می تواند در اثر فلج عضلات شکمی باشد.
اسکولیوز (کج پشتی)
چنانچه ستون مهره را از نمای جلو نگاه کنیم، مهره ها می بایست در یک خط صاف و عمود قرار گرفته اند. اسکولیوز یا کجی ستون مهره اطلاق می شود که عموما به دلیل عادات غلط همراه با ضعف ساختارها در یک طرف ستون مهره ایجاد می شود. با این وجود، نقش عواملی از قبیل پوکی استخوان، تخریب دیسک یا شکستگی‌های استرسی (فشاری) مهره و … را نیز نادیده گرفت. چنانچه اسکولیوز از نوع اکتسابی و به دلیل عادات غلط باشد، لذا با انجام تمرینات اصلاحی ورزشی در افراد جوان تر می توان را را برگشت داد و در افراد با سنین بالا از پیشرفت عارضه جلوگیری نمود.
اسکولیوز بالغین معروف به اسکولیوز دژنراتیو (تخریبی) به تغییر شکل ستون مهره در فردی گفته می شود که از نظر اسکلتی بالغ شده باشد و از اینرو، اساسا در سنین بالا ظاهر میشود. اسکولیوز بالغین به اسکولیوز دژنراتیو اولیه و اسکولیوز ایدیوپاتیک پیشرونده در بالغین تقسیمبندی میشود. درمان آن بستگی به وضعیت اکتسابی یا ساختاری بودن اسکولیوز و طول دوره درمان نیز بستگی به سن و شدت عارضه دارد. با وجود این، شناسایی عادت غلط و حذف ان از برنامه فعالیتهای زندگی روزمره و یا شغلی فرد تاثیر بسزایی در کنترل عارضه خواهد داشت. د داشت.
دیسک بین مهره ای
دیسک یا صفحه بین مهرهای همانند بالشتکی بین دو جسم مهره در سراسر ستون مهره می باشد. دیسک اساسا از چهار قسمت تشکیل شده است، اما بخش هسته مرکزی دیسک که توسط لیف های حلقوی احاطه شده است، همانند یک کمک فنر، نقش مهمی در جذب ضربه و همینطور تسهیل حرکات ستون مهره ای و جلوگیری از ایجاد اصطکاک بین دو جسم مهره ایفا می کند. ضخامت دیسک در نواحی مختلف ستون مهره متفاوت و در ناحیه گردن، 3 میلی متر، در ناحیه پشتی 5 میلی متر و در ناحیه کمری نیز تقریبا 9 میلی متر است. وارد میشود. در شرایطی که دیسک تحت فشار نباشد، بصورت کروی است، اما زمانی که فرد در حالت ایستاده و دیسک تحت فشار باشد، پهن شده و حالت بیضوی می شود.
عموما فتق (بیرون زدگی) هسته دیسک ممکن است در اثر عدم ورزش هدفمند، ورزش بی رویه، تصادف، حرکات یک‌طرفه در حین کار در محیطهای اداری، و در مجموع در نتیجه اعمال کشیدگی، پیچ خوردگی و فشار بیش از حد و یا فشار کم اما مداوم به ناحیه مربوطه رخ دهد. اصطلاح فتق زمانی کاربرد دارد که قسمت مرکزی دچار آسیب شود و طی آن بواسطه پارگی قسمت محیطی، هسته دیسک از بخش مرکزی خارج شود. تقریبا ۹۵ ٪ موارد فتق بین دیسک‌های مهره های ۴ و ۵ کمری(L4-L5) یا بین دیسک های مهره ۵ کمری و اول خاجی(L5-S1) رخ می دهد. دیسک بین مهره های ۵ و ۶ گردنی (C5-C6) نواحی شایع دیگر به شمار می روند، اما به دلیل اتصال دنده ها به بغل جسم مهره ها در ناحیه پشتی (سینه ای)، احتمال فتق دیسک های ناحیه پشتی بسیار نادر است. فتق معمولاً در قسمت جانبی خارجی رباط حلقوی، که نازک و ضعیف است رخ می دهد. در این حال محتویات هسته مرکزی دیسک به ریشه عصبی زیرین فشار وارد می کند.
از آنجا که هسته دیسک با حرکات ستون مهره به سمت مخالف حرکت می کند، لذا بدترین شرایط زمانی است که ستون مهره به سمت جلو حرکت نماید و در نتیجه هسته دیسک به سمت عقب هدایت شود و این رفتار موجب فشار به نخاع و یا ریشه های عصبی نخاع و از اینرو بسته به ناحیه در معرض فشار موجب بروز بی حسی در دستها و یا پاها می شود. برای نمونه، فتق دیسک بین مهره های 5 و 6 گردنی به ریشه عصب ۶ گردنی (C6) فشار وارد نموده و علائم مربوط به این عصب در دست بصورت احساس گزگز و مور مور ظاهر می شود. پیامد نهایی این رویدادها تنگی مجرای نخاع و از اینرو اعمال فشار به نخاع می باشد. وقوع این رویداد اغلب موجب کاهش مسافت راه رفتن بدون درد می شود. در این شرایط افراد مسن‌تر به‌ویژه پس از راه‌رفتن در مسافت‌های کوتاه‌تر باید توقف کنند، زیرا درد از پشت به پاها منتشر می شود. زمانی که تنگی کانال ستون مهره ای رخ می دهد، تغییرات فرسایشی (دژنراتیو) در ستون مهره موجب اضافه شدن توده نسبتا سفت استخوانی به بدنه مهره‌ها و مفاصل کوچک مهره ای میشود.
قوس یا گودی بیش از حد (لوردوز)
چنانچه ستون مهره را از نمای پهلو نگاه کنیم، مهره های نواحی گردنی، پشتی (سینه ای)، کمری و مهره های لگنی (خاجی و دنبالچه) قوس های اولیه و ثانویه ای را تشکیل می دهند که در آن قوس های پشتی و لگنی به قوس های اولیه و قوس های نواحی نواحی گردنی و کمری به قوس های ثانویه معروفند. در واقع قوس های اولیه همان شکل زمان جنینی خود را حفظ می کنند و قوس های ثانویه بعد از تولد به دلیل تغییرات وضعیت بدن و تقویت عضلات تکامل می یابند، به گونه ای که این قوس ها از وضعیت تحدب در پشت و تقعر در جلو در زمان زندگی جنینی به تقعر در پشت و تحدب در جلو به تدریج در بعد از تولد دچار تغییر وضعیت می شوند.
لوردوز به معنی افزایش بیش از حد تقعر طبیعی در نواحی ویژه از ستون مهره ای می باشد و عموما به قوس یا گودی بیش از حد ناحیه کمر و گردن گفته می شود. برای نمونه، در لوردوز یا گودی ناحیه کمری، قوس ستون مهره در این ناحیه به جلو بیشتر شده، شکم به جلو برجسته شده و باسن همانند سینه کبوتر به عقب می رود. این گودی کمر و یا ناحیه گردن تا حدی طبیعی است، اما در بعضی از افراد این گودی زیاد می شود و موجب بروز مشکلاتی مانند درد و احساس خستگی و حتی احساس گزگز در پاها و دست ها می شود.
سر به جلو
استفاده‌های روز افزون از موبایل، تبلت و لپ‌تاپ بویژه به روش نادرست و همینطور نشستن بیش از حد پشت میز در برخی مشاغل از قبیل کارمندان بانک، کاربران رایانه ها (همانند اساتید، دانشجویان و دانش آموزان)، راننده های مسافت طولانی، آرایشگران و دندان پزشکان چالشی جدی می باشد که به دلیل اتخاذ وضعیت غلط، با ایجاد مشکلاتی در ستون مهره از جمله عارضه سر به جلو یا (FHP) Forward head posture همراه می باشد. در این عارضه، ستون مهره ناحیه گردنی با انحنای بیش از حد به سمت جلو برجسته می شود، طوری که سر جلوتر از گردن قرار گرفته و لاله گوش بر شانه ها عمود نیست و بسته به شدت عارضه در بخش جلویی خط عمود بر ترقوه قرار می گیرد. در نتیجه، فشار زیادی به عضلات گردن و عضلات پشت، و همینطور مفصل فکی گیجگاهی وارد می شود. اساسا این عارضه با کایفوز ناحیه پشتی و شانه گرد همراه است.